Met name jongeren ervaren veel druk om zo snel mogelijk zo goed mogelijk te presteren. Maar wat is er mis met wat meer tijd nemen? Onder anderen filosoof Immanuel Kant en schrijfster J.K. Rowling bewezen dat je ook op latere leeftijd nog heel succesvol kunt worden. Welke lessen kunnen we leren van laatbloeiers?
Overal de beste in willen zijn, je concurrentie verslaan en zo vroeg mogelijk pieken: het zijn de heilige huisjes die in onze maatschappij maar moeilijk te slopen zijn. Volgens de SER kampen jongeren met torenhoge verwachtingen en groeiende onzekerheden op weg naar een zelfstandig bestaan. TNO publiceert jaarlijks een factsheet waaruit blijkt dat werkdruk en -stress nog steeds tot de belangrijkste redenen horen voor verzuim en uitval. Het CBS heeft niet alleen becijferd dat werkgerelateerde burn-outklachten de afgelopen 6 jaar zijn toegenomen, maar ook dat jonge mensen (25-35) de leeftijdsgroep vormen die de meeste burn-outs ervaart (21 procent).
Er zijn mensen die niet de druk voelen om zo jong mogelijk te presteren. En succes op latere leeftijd heeft zeker positieve kanten.
Filosoof Carolien van Bergen (55) is programmadirecteur van HOVO (Hoger Onderwijs Voor Ouderen) Amsterdam aan de Vrije Universiteit en medeauteur van de bundel Laatbloeiers, waarin negen portretten staan van beroemde laatbloeiers: ‘Sommigen zijn pas tot hun grootste successen gekomen na hun vijftigste, onder wie grote filosofen als Immanuel Kant en Arthur Schopenhauer en kunstenaars als Giovanni Bellini en Katsushika Hokusai. Het viel mij vooral op hoe divers het idee van een laatbloeier is. Er is niet één definitie van een succesvolle laatbloeier, omdat geen twee levens hetzelfde zijn.’
Rode draad
Toch zijn er overeenkomsten tussen laatbloeiers. ‘Ik denk dat er vier of vijf zaken belangrijk zijn’, meent Van Bergen. ‘Levenservaring, gebeurtenissen die een leven kunnen veranderen, financiële onafhankelijkheid of noodzaak en de definitie van succes.’ Wijsheid komt met de jaren, maar hoe manifesteert deze levenservaring zich dan? Van Bergen: ‘Het opdoen van levenservaring, jezelf als het ware laten rijpen, zorgt ervoor dat je meer zelfkennis krijgt en daarmee moed en vrijheid ervaart om je gang te gaan.’
Maar moedige daden zijn toch voorbehouden aan de jeugd? ‘Verwar moed in de context van levenservaring niet met jeugdige overmoed’, waarschuwt Van Bergen. ‘Dit gaat vaak gepaard met onzekerheid en gebrek aan zelfvertrouwen; jongeren weten niet wat de uitkomst gaat zijn, dus stappen sneller ergens in.’ Moed in het verlengde van rijping, hangt volgens Van Bergen vaak samen met innerlijke vrijheid. ‘Vrijheid van beslommeringen of druk van buitenaf, niet van verplichtingen. Als je ouder wordt, kun je je juist vrijer gaan voelen dan jongeren en durf je misschien meer je eigen gang te gaan.’ Neem de Duitse schrijver Golo Mann: hij durfde pas echt te gaan schrijven na de dood van zijn illustere vader (Thomas Mann, red.) en verwierf toen wereldfaam als literair-historicus. Pas op latere leeftijd had hij genoeg zelfvertrouwen en moed en ervaarde hij genoeg vrijheid.’
Soms gaat daar een gebeurtenis aan vooraf die een leven op zijn kop kan zetten, en vaak komt daar een dosis pech of geluk bij kijken. Je kunt ontslagen worden, scheiden of net op het juiste moment wel opgemerkt worden door je baas. Zelfs een pandemie zou zo’n gebeurtenis kunnen zijn. ‘Als het gaat om succes in je loopbaan, heb je soms geluk nodig’, meent Van Bergen. ‘Charles Bukowski was fulltime-alcoholist en parttime-postbode toen hij na zijn ontslag bij een postkantoor de bestseller Post Office schreef. Toen was hij de vijftig al gepasseerd. Vaak heb je ook gewoon mensen nodig die je een kans en erkenning willen geven.’
Succes, geluk en laat opbloeien
Ook financiën spelen een rol in het succes van laatbloeiers. Hoe langer je leeft, hoe meer geld je hebt kunnen verdienen. Mits je niet alles over de balk smijt, creëer je zo voor jezelf de financiële ruimte om op latere leeftijd te investeren in een idee, hobby of onderneming. Van Bergen: ‘Daar is ook durf voor nodig. Maar soms kan er ook een financiële noodzaak ten grondslag liggen aan het laat opbloeien. Als je bijvoorbeeld failliet bent gegaan met je bedrijf of in de schuldsanering zit, kan dat een stimulans zijn om een carrièreswitch te maken of dingen te proberen die je op een andere manier succes brengen.’
Maar succes, hoe definieer je dat? In onze maatschappij worden we van jongs af aan geleerd om succesvol te zijn. Dat begint bij ouders die zo snel mogelijk een inschrijving regelen bij de beste basisschool in de wijk. Kinderen voelen die druk vaak voor het eerst bij het maken van de Citotoets, maar het kan nog eerder tot uiting komen. Wie was er niet jaloers op klasgenootjes die het hoogste leesniveau al hadden bereikt (Avi-uit), terwijl hij nog rond Avi-7 sukkelde? Om nog maar te zwijgen over een studiekeuzeprofiel op de middelbare school, de vele bijlesscholen, de concurrerende sfeer die rond veel vervolgopleidingen hangt of die ene promotie bij het bedrijf waar je werkt. Druk om de juiste keuzes te maken, zowel van huis uit als maatschappelijk, is veelvoorkomend.
Ervaren laatbloeiers die druk niet? Denken zij anders na over succes? Volgens Van Bergen wel. ‘De definitie van succes heb je zelf in de hand. Dat besef komt als je ouder bent.’ Hoe komt het dan dat jongeren vaak druk ervaren om snel te slagen en succesvol te zijn? ‘Veel mensen, niet alleen jongeren, laten hun succes definiëren door anderen of meten dat af aan de erkenning van anderen’, zegt Van Bergen. ‘Dat is een vrij beperkte kijk op succes en gaat je waarschijnlijk niet gelukkig maken. Als je ongeduldig bent over het uitblijven ervan, neem dan ten eerste je definitie van succes onder de loep. Vraag jezelf daarnaast af of je in staat bent jouw gewenste succes te behalen. Sommige opleidingen en beroepen sluiten laatbloeiers uit.’
Een leven lang leren
Volgens een wetenschappelijk paper van het Amerikaanse National Bureau of Economic Research ligt de piek van ‘great scientific output’ bij onderzoekers rond de 40. Volgens het onderzoek moeten mensen steeds meer kennis opdoen, en dus steeds langer leren, om creatief te pieken. Dat heeft niet alleen te maken met hoe onderwijssystemen zijn ingericht of de hoeveelheid kennis die voorradig is, ook het feit dat mensen de afgelopen eeuw gemiddeld steeds ouder werden, speelt een rol. Zo kwam in het onderzoek naar voren dat sinds het begin van de 20ste eeuw naarmate de tijd verstrijkt de creatieve piek steeds later in het leven voorkomt.
Dat neemt niet weg dat wie niet al op jonge leeftijd is begonnen met pianospelen, een kleine kans heeft om op late leeftijd succesvol pianist te worden. Toch is het nooit te laat om je nieuwsgierigheid te voeden en nieuwe dingen te leren. ‘Laatbloeiers zijn nooit gestopt met zichzelf ontwikkelen’, meent Van Bergen. ‘Tot op late leeftijd zijn zij geïnteresseerd geweest in een wereld groter dan zijzelf en daar halen ze inspiratie en kennis uit. Dat kan nieuwe inzichten opleveren, zowel wat betreft je werk als je leven.’ Een leven lang leren, dat lijkt het devies. ‘Typerend is dat laatbloeiers trouw blijven aan zichzelf, daarvoor heb je enige moed, geduld en doorzettingsvermogen nodig. Het streven naar succes is een gevaarlijk pad. Over het pad naar geluk heb je zelf wat te zeggen.’